Eνναλακτικές καλλιέργειες...

Την τελευταία δεκαετία αρκέτες περιβαλλοντικές έρευνες, οργανώσεις, ΜΜΕ διαμηνύουν ότι πλανήτης οδηγείτε προς την καταστροφή και οτι αν δεν συνειδητοποιήσουμε άμεσα σήμερα την καταστροφή που συντελούμε εις βάρος του περιβάλλοντος, οδηγούμαστε συνειδητά σε οικολογικό αδιέξοδο.

Από την μία, η γεωργία είναι προφανώς μια από τις σημαντικότερες πηγές ρύπανσης του περιβάλλοντος (ειδικότερα μετά την άφιξη των καινούργιων μεθόδων συμβατικής καλλιέργειας) και άπο την άλλη ο αγχωτικός αριθμός των 9 δισεκατομυριων ανθρώπων που υπολογίζεται ότι θα φτάσει το 2050, φέρνει την ανησυχία της πείνας και της φτώχειας σε μέγαλα κομμάτια του πληθυσμού, διότι η δημογραφική αύξηση θα οδηγήσει αναμφίβολα σε αύξηση της ζήτησης και της παραγωγής τροφίμων.

Εδώ μπορούμε να θέσουμε το ερώτημα: πως θα μπορούσαμε να κρατήσουμε την ίδια απόδοση της καλλιέργειας χωρίς όμως να μολύνουμε την γη που καλλιεργούμε;

Αυτό που αποκαλούμε οικολογική κλιμάκωση, (intensification ecologique) θα μπορούσε να οριστεί ως πράξη αναβάθμισης των καλλιεργητικών αποδόσεων χωρίς όμως να απειλεί το περιβάλλον ούτε την ανθρώπινη υγεία. Αυτού του είδους η καλλιέργεια δεν ειναι καινούργια στον ιστορία του κόσμου μας, οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ήδη αντιληφθεί την σημαντικότητα της συντήρησης των φυσικών οικοσυστημάτων. Τα παραδείγματα είναι πολλά: διαδοχική καλλιέργεια, άμεσης σποράς σε έδαφος με προυπάρχουσα φυτοκάλυψη, γεωργική δασωπονία, σύνδεση ζωικής και φυτικής παραγωγής.
Τρία κύρια αξιώματα χρειαζονται να λαμβάνονται υπόψη για μια σωστή παραγωγή: η γονιμότητα του εδάφους, η δομή του εδάφους και η σωστή καταπολέμιση των παράσιτων και μπορούνε κάλλιστα οι παραπάνω μέθοδοι να ανταποκριθούν σ?αυτές τις αναζητήσεις.

Η διαδοχική καλλιέργεια είναι μια μέθοδος που στηρίζεται στην σωστή διαδοχή των καλλιεργιών. Βελτιώνει την γονιμότητα του εδάφους διότι η προηγούμενη καλλιέργεια προσφέρει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά στην επόμενη καλλιέργεια. Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο, πάνω στο οποίο έχουν ήδη πραγματοποιηθεί αρκετές έρευνες, είναι το άζωτο. Η χρήση ψυχανθών είναι γνωστή σήμερα για την συνεισφόρα του αζώτου διότι έχει την ικανότητα να δεσμεύει το ατμοσφαιρικό αζώτο και να το εναποθέτει έπειτα μεσα στο έδαφος. Η διαδοχή καλλιεργιών όπως π.χ. η σόγια μπορεί να εμπλουτίσει το έδαφος με άζωτο. Σήμαντικη είναι η επιλογή των ψυχανθών που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες αυτές διότι το κάθε ένα από αυτά έχει διαφορετικό ρυθμό δέσμευσεις και απόθεσης αζώτου. Πρέπει λοιπον να γίνεται η επίλογη σύμφωνα με την αναγκη σε άζωτο της καλλιεργειας.

Η μέθοδος άμεσης σποράς σε έδαφος με προυπάρχουσα φυτοκάλυψη (semis direct sous couvert vegetal) έξαρτάται περισσότερο από την δομη του εδαφους, (αγγλικά). Στην αρχή ήταν ευρέως χρησιμοποιούμενη σε τροπικά κλίματα, για τον έλεγχο διάβρωσης του εδάφους. Έπειτα όμως συνειδητοποιήσαμε πως αυτή η μέθοδος μπορούσε κάλλιστα να προστατέψει το έδαφος απο τους κινδύνους διάβρωσης, πλυμμήρας σε εύκρατες ζώνες. Η φυτοκάλυψη που αποτελείται απλά από τους εναπομείνοντες βραχίονες της προηγουμενης καλλιέργειας επιβραδύνει τη διέλευση του αέρα και ταυτόχρονα κρατούν τη σωστή δομή του εδάφους.
Επίσης αυτή η μεθοδος επιτρέπει μια καλύτερη απορροή του εδαφικού νερού (RU) διότι η μικροπανίδα των ριζών επιτρέπει μια καλύτερη διέλευση του νερού. Το έδαφος γίνεται πιο πορώδες, αερίζεται και απορρέει το νερό πιο εύκολα. Σε περιοχές όπου υπάρχει πολύ ξηρασία θα μπορούσε η άμεση σπορά σε προυπάρχουσα φυτοκάλυψη να αποτελεσει μια εναλλακτική λύση. Τέλος αυτή η μέθοδος προστατεύει τις καλλιέργειες από το παγετό. Η μέθοδος διατηρεί μια θερμοκρασία στην οποία οι βλαστοί βρίσκουν ιδανικές συνθήκες για την αναπτυξή τους.

Η γεωργική δασωπονία που όλοι γνωρίζουμε θα μπορούσε να συγχέεται με το φυτοκάλυψη των αμπελώνων (vigne enherbee). Η ουσία ειναι ίδια στο οτι η συγκαλλιεργεία βοηθά την κύρια στην καταπολεμήση παρασίτων, στην έρευνα νερού και θρεπτικών συστατικών αλλά και στον έλεγχο ανάπτυξης τους (στρες του αμπελιού).

Οι κρυπτογαμικές αρρώστιες του αμπελιού οπως το ωίδιο ή ο βοτρύτις επεκτείνονται καλύτερα σε αμπέλια με έντονη ζωηρότητα. Εάν λοιπόν μπορούμε να μειώσουμε αυτή την ζωηρότητα με την σύνδεση άλλης καλλιεργείας, τότε μπορούμε να μειώσουμε εξίσου και την εμφάνιση αυτών των μυκήτων. Επίσης ετούτη η μέθοδος μπορεί να προκαλέσει ένα σκόπιμο στρες που υποχρεώνει το φυτό να συσσωρεύσει αποθεματικές ουσίες. Γνωρίζοντας οτι ο ανταγωνισμός για το νερό μειώνει την ανάγκη του φυτού για το άζωτο, το πρόβλημα της προμήθειας θα μπορούσε εύκολα να ξεπεραστεί. Προσοχή όμως στο τύπο κάλυψης που γίνεται: η ημικάλυψη προσφέρει την πιθανότητα να υπάρχει μέτριος ανταγωνισμός κατά τη διάρκεια του πρώτου μέρους του φυτικού κύκλου, ο οποίος στη συνέχεια εξαφανίζεται κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του καρπού, τότε που χρειαζεται περισσότερο άζωτο το φυτό, με την καταστροφή τις συγκαλλιέργεια καλυματος.

Τέλος η φυτοκάλυψη το εδάφους έχει την δυνατότητα να καταπολεμά κάποια παράσιτα των αμπελιών διοτί απλά αυτά βρίσκουν καλύτερες συνθήκες για την αναπτυξή τους μέσα στη καλλιέργεια της φυτοκάλυψης και όχι στα αμπέλια. Χρειάζεται όμως καλή γνώση του κύκλου ανάπτυξης των παρασίτων και των καλλιεργιών.

Η «συμβίωση» φυτικής και ζωικής παραγωγής αναγνωρίζεται ως o συνδιασμός του οικοσυστηματικού κύκλου. Η φημισμένη μέθοδος της DEHESA στην Ισπανία είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα. Όχι μόνο προσφέρει στον αγρότη μια επιπλεόν παραγωγή αλλά του επιτρέπει μέσα σε μικρή επιφάνεια να προσαρμώσει ένα οικολογικό φυσικό σύστημα: τα ζωικά απόβλητα αποτελούν μια φυσική πηγή θρέψης των φυτών, ενώ η φυτική παραγωγή προσφέρει τροφή στα ζώα χωρίς να χρειαστεί πολλές περισσότερες εισαγωγές τροφίμων. Η συμβίωση ζώων και αμπελοκαλλιέργειας δεν έχει ακόμα χρησιμοποιηθεί, αλλα θα μπορούσε καλλιστα να ειναι εφικτή π.χ. για τη φυτική κάλυψη την χειμερινή περίοδο.

Στην Γάλλια η οικολογική κλιμάκωση αρχίζει μόλις τώρα να εισάγεται στα πλαίσια της έρευνας και κάποιοι αγρότες δοκίμασαν για πρώτη φορά αυτές τις μεθόδους, με την βοήθεια γνωστών ερευνητικών ινστιτούτων όπως το ΙΝRΑ. Είναι σαφές ότι αυτές οι μέθοδοι χρειάζονται μια διαφορετική νοοτροπία στο τρόπο που σκεφτόμαστε της καλλιεργείες και την παραγωγή μας σήμερα. Είναι μια μέθοδος καλλιέργειας που χρειάζεται περισσότερη παρατήρηση των καλλιεργειών παρα φυσική εργασία. Υπάρχουν βέβαια ακόμα προβληματικούς τομείς όπως η εξολοθρευση των ψυχανθών στις διαδοχικές καλλιέργειες , που είναι πολύ ζωηρές και χρειαζονται απαραίτητα δυνατές χημικές ουσίες όπως το Round-Up που περιέχει glyphosate, ή η ανάπτυξη παρασίτων στους βραχίονες της φυτοκάλυψης. Πολλές έρευνες είναι ακόμα απαραίτητες για να αρχίσουν αυτές οι μέθοδοι να συζητηθούν στα πλαίσια της αγροτικής πολιτικής, και να δωθεί έτσι βοήθεια στους αγρότες για την δύσκολη μετάβαση προς την οικολογική κλιμακωση.

To INRA, μαζί με το AGROPOLIS και το ESA (European Society of Agronomy) οργανώνει τέλη Αυγουστου ενα παγκόσμιο σεμινάριο όπου ερευνητες απ?όλο τον κόσμο θα κουβεντιάσουν το μέλλον αυτης της καινούργιας αντιληψης.